Ασσύριοι

Αρχαίος σημιτικός λαός εγκατεστημένος στη Μεσοποταμία κατά μήκος του βόρειου τμήματος του Τίγρη και των δύο παραποτάμων του, του Μεγάλου και του Μικρού Ζαμπ. Το ασσυριακό τρίγωνο –όπως αποκαλείται η περιοχή– προστατευόταν από οχυρά και από το φυσικό προπύργιο του όρους Ζάγρου. Οι Α. εκμεταλλεύτηκαν με προσοδοφόρο τρόπο το πλούσιο σε ορυκτά υπέδαφός του. Τις μεταφορές τους, που γίνονταν κατά κανόνα μέσω του ποταμού, βοήθησε πολύ η αφθονία της ασφάλτου, υλικού χρήσιμου για την επίχριση και τη συντήρηση των πλοίων. Γλώσσα.Οι Α. μιλούσαν την ασσυριακή, μια σημιτική διάλεκτο, και χρησιμοποιούσαν, όπως οι Σουμέριοι και οι Βαβυλώνιοι, τη σφηνοειδή γραφή. Η ασσυριακή και η βαβυλωνιακή προέρχονται από την ακαδική γλώσσα και ειδικά την ομιλούμενη από τους εγκατεστημένους στην πόλη Ασσούρ Σημίτες. Οι δύο διάλεκτοι είχαν αρκετές διαφορές μεταξύ τους, ακόμα και στην προφορά όπως φαίνεται, αλλά η ατέλεια της σφηνοειδούς γραφής στην απόδοση των ήχων κάνει σήμερα δύσκολη τη διάκριση. Ιστορία. Η ιστορία των Α. αρχίζει από τη 2η χιλιετία και τελειώνει τον 7o αι. π.Χ. Λαός με ιδιαίτερη επίδοση στην τέχνη των όπλων που τα χρησιμοποιούσε για τους πολέμους και το κυνήγι του, ήταν απολίτιστος και τραχύς σε σύγκριση με τους Βαβυλωνίους και διακρινόταν για την αγριότητα των ενστίκτων του. Τα χρονικά των βασιλιάδων του και τα ιστορικά βιβλία της Βίβλου περιέχουν αφηγήσεις για σφαγές, λεηλασίες και μετατοπίσεις ολόκληρων λαών, αλλά και οι ανασκαφές αποκάλυψαν στα χρονολογούμενα κατά τις περιόδους των ασσυριακών κατακτήσεων στρώματα, ίχνη πυρπολήσεων και καταστροφών. Μια εξαίρετη στρατιωτική οργάνωση επέτρεψε στους Α. την ίδρυση της μεγαλύτερης σε έκταση αυτοκρατορίας πριν από την περσική, αλλά η κυριαρχία τους ήταν τέτοια ώστε να προκαλεί τις βίαιες αντιδράσεις των ηττημένων. Οι παλαιότερες πληροφορίες για το βασίλειο της Ασσυρίας ανάγονται στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. Οι σφηνοειδείς επιγραφές των πινακίδων του Κιουλτεπέ στη Μικρά Ασία απέδειξαν τη μεγάλη συμμετοχή των Α. στο εμπόριο της περιοχής αυτής. Τα οικονομικά όρια ήταν ασφαλώς ευρύτερα από τα πολιτικά, είναι όμως βέβαιο ότι στο πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας οι Α. ηγεμόνες ήταν ανεξάρτητοι, τόσο από τη σουμερική δυναστεία της Ουρ όσο και από τη σημιτική της Βαβυλώνας. Τα βασιλικά αρχεία της πόλης Μάρι εμφανίζουν την ασσυριακή δύναμη σε μια φάση εξάπλωσης και τον βασιλιά Σαμσί Αντάντ A’ (1758-1726 π.Χ.), ιδρυτή μιας δυναστείας Αμοριτών, επικίνδυνο αντίπαλο του Βαβυλωνίου Χαμουραμπί. Αυτή τη λαμπρή εποχή της ιστορίας διαδέχτηκε περίοδος παρακμής. Η Ασσυρία έγινε υποτελής στο ουριανό βασίλειο των Μιτάνι και οι νέοι δυνάστες επέβαλαν την κυριαρχία τους σε ολόκληρη τη βόρεια περιοχή της Μεσοποταμίας μεταξύ του Ευφράτη και του Τίγρη έως τις πόλεις Νουζού και Αράπχα. Στα μέσα του 14ου αι. π.Χ., γύρω στο 1365, οι Χετταίοι νίκησαν τους Μιτάνι και η Ασσυρία βρήκε την ευκαιρία να εξεγερθεί. Δύο μεγάλοι Α. βασιλιάδες εμφανίστηκαν κατά τη νέα αυτή περίοδο· ο Ασσούρ Ουμπαλίτ Α’ (1363-1328) και ο Τουκουλτί Νινουρτά Α’ (1243-1207). Ο πρώτος εξασφάλισε την ανεξαρτησία του κράτους και την υπεροχή των ασσυριακών όπλων και o δεύτερος κατόρθωσε να κατακτήσει τη Βαβυλωνία και να γίνει κύριος μιας εκτεταμένης περιοχής. Αντίθετα από άλλες χώρες της δυτικής Ασίας, η επιδρομή των λαών της θάλασσας, που γύρω στο 1200 κατέλυσε την αυτοκρατορία των Χετταίων και έθεσε σε κίνδυνο την ανεξαρτησία της Αιγύπτου, δεν διείσδυσε βαθιά στο ασσυριακό έδαφος. Ιδρυτής της μεγάλης ασσυριακής αυτοκρατορίας ήταν o Τιγλάθ Πιλάσαρ Α’ (1112-1074). Το κράτος του έφτανε από τη Μεσόγειο μέχρι τη Μαύρη θάλασσα. Η πολιτική και στρατιωτική επέκταση των Α. την εποχή της νέας αυτοκρατορίας είχε δύο σταθερούς στόχους: τον έλεγχο των βόρειων και ανατολικών ορεινών συγκροτημάτων όπου προέβαλαν απειλητικοί οι λαοί της Ουραρτού και της Μηδίας και την υποταγή ολόκληρης της συροπαλαιστινιακής περιοχής. Οι Α. κατέκτησαν τελικά τα συροπαλαιστινιακά εδάφη ύστερα από επανειλημμένους πολέμους εναντίον των νεοχετταϊκών και αραμαϊκών πόλεων και κρατών και εναντίον των Ισραηλιτών και άνοιξαν έτσι τον δρόμο προς τη θάλασσα και την Αίγυπτο. Οι Α. αναγνώριζαν ασφαλώς την πολιτιστική υπεροχή της Βαβυλωνίας, όπως αποδεικνύει η συνένωση των δύο στεμμάτων της Ασσυρίας και της Βαβυλωνίας υπό το σκήπτρο του βασιλιά Τιγλάθ Πιλάσαρ Γ’ (745-727) και η συμπεριφορά του απέναντι στη Βαβυλωνία, ασυνήθιστα ευνοϊκή για μια επαρχία της αυτοκρατορίας. Ο Σαργών B’ (721-705) συνέχισε την επεκτατική πολιτική και σταθεροποίησε τις κατακτήσεις των προκατόχων του. Ο Σεναχερίμπ κατέστρεψε τη Βαβυλώνα και έκανε την ασσυριακή πρωτεύουσα Νινευή μια λαμπρή πόλη. Ο Εσαρχαδών (680-669) κατόρθωσε το 671 να κατακτήσει την Αίγυπτο που παρέμεινε στην κυριαρχία των Α. έως το 653. Η ηγεμονία του ασσυριακού λαού απλωνόταν τώρα σε ένα μεγάλο τμήμα της δυτικής Ασίας χωρίς να συναντά αντίσταση, με μόνη εξαίρεση την ορεινή περιοχή της Μηδίας, απ’ όπου νέες δυνάμεις προσπαθούσαν να εισχωρήσουν στο εύφορο έδαφος των δύο ποταμών. Ο τελευταίος μεγάλος ηγεμόνας των Α. ήταν o Ασσουρμπανιπάλ, ο μυθικός Σαρδανάπαλος (668-626). Μετά τη βασιλεία του οι Μήδοι έγιναν οι πιο επικίνδυνοι εχθροί των Α., η Βαβυλωνία επαναστάτησε και δημιουργήθηκε ο μηδοβαβυλωνιακός συνασπισμός που το 612 κατάφερε θανάσιμο πλήγμα στην ασσυριακή δύναμη, με την κατάληψη και καταστροφή της πρωτεύουσας Νινευή. Έως το 539 η Ασσυρία παρέμεινε υποδουλωμένη στη Βαβυλωνία, ώσπου στο τέλος κατέληξε περσική επαρχία. Πολιτισμός και θρησκεία.Οι Α. επηρεάστηκαν πολιτιστικά από τους Βαβυλώνιους. Τα κυριότερα λογοτεχνικά τους είδη, το έπος, τα μυθολογικά ποιήματα, η θρησκευτική φιλολογία και οι χρησμοί υπήρξαν καθαρές απομιμήσεις βαβυλωνιακών έργων. Ωστόσο οι Α. παρουσιάζουν μια πρωτοτυπία· τα χρονικά των βασιλιάδων, μολονότι δεν μπορούν να θεωρηθούν τεκμήρια ιστορικής ακρίβειας εξαιτίας του εγκωμιαστικού χαρακτήρα τους, είναι από τα αρχαιότερα δείγματα ιστορικής αφήγησης. Αλλά και στις θρησκευτικές δοξασίες οι δύο λαοί δεν εμφανίζουν ουσιαστικές διαφορές. Πίστευαν στην πολυθεΐα και οι θεότητές τους ήταν σχεδόν πάντοτε εκδηλώσεις των φυσικών δυνάμεων ή των κοσμικών στοιχείων. Μια ασσυριακή έκδοση του Ενούμα Ελίς, του βαβυλωνιακού ποιήματος της Δημιουργίας που βρέθηκε στα ερείπια της Ασσούρ, διαφέρει από το βαβυλωνιακό κείμενο στο ότι ο υμνούμενος θεός δεν είναι o Μαρντούκ, αλλά ο Ασσούρ. Αυτός είναι o κυριότερος θεός των Α., ο εθνικός θεός που έδωσε το όνομά του στη γη όπου κατοίκησαν και με την πάροδο του χρόνου πήρε τα χαρακτηριστικά του θεού των Βαβυλωνίων Μαρντούκ. Τέχνη. Η ασσυριακή, όπως και η βαβυλωνιακή τέχνη, είχε μεγάλη επίδραση στις καλλιτεχνικές εκφράσεις όλης της Εγγύς Ανατολής. Υπήρξε τέχνη αφιερωμένη απόλυτα στην υπηρεσία του κράτους και είχε κύριο σκοπό την έξαρση του μεγαλείου. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές άρχισαν από τον 19ο αι. να φέρνουν στο φως ερείπια τεράστιων ανακτόρων, ναών, γεφυρών, υδραγωγείων και άλλων δημόσιων έργων επιβλητικών διαστάσεων. To ανάκτορο της Χορσαμπάντ κάλυπτε μια επιφάνεια 100 στρεμμάτων και περιλάμβανε 186 αίθουσες, αρκετούς ναούς και έναν ζίγκουρατ, χαρακτηριστική βαθμιδωτή πυραμίδα με έναν μικρό ναό στην κορυφή. Τα διαγράμματα των βασιλικών ανακτόρων και των ναών επαναλάμβαναν, με διάφορες παραλλαγές, το ίδιο πάντοτε σχήμα: μία ή περισσότερες αυλές περικλειόμενες από αίθουσες. Η σπανιότητα της πέτρας σε όλη τη Μεσοποταμία επέβαλε ως οικοδομικό υλικό την πλίθα από άργιλο. Επειδή η πλίθα δεν επιτρέπει τη χρήση του κίονα για τη στήριξη των κτιρίων, η στερεότητα εξασφαλιζόταν με την κατασκευή συμπαγών όγκων, χαρακτηριστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής της αρχαίας Μεσοποταμίας. Γι’ αυτό τα οικοδομήματα είχαν μορφή εξαιρετικά βαριά, ήταν μονώροφα, χωρίς παράθυρα στους τοίχους· το φως εισχωρούσε στο εσωτερικό από ειδικά ανοίγματα στην οροφή. Τη στέγη αποτελούσε ένα μεγάλο δώμα. Οι Α. συνήθιζαν να διακοσμούν τους τοίχους των αιθουσών των βασιλικών ανακτόρων με σμαλτωμένες πλίθες και προπάντων με ανάγλυφα σκαλισμένα στην πέτρα που έβρισκαν σε μικρές ποσότητες στα βουνά. Τα έργα αυτά ιστορούσαν τη δόξα του βασιλιά και τους πολεμικούς και κυνηγετικούς άθλους του. Αξιόλογες, για την ωραία απόδοση των λεπτομερειών και για τη συχνά εξαιρετική τους χάρη και αρμονία, είναι οι παραστάσεις ζώων, όπως στα περίφημα ανάγλυφα κυνηγιών του Ασσουρμπανιπάλ όπου απεικονίζεται η ζωή των πιο διαφορετικών ζώων, από τα υδρόβια μέχρι τα θηρία του δάσους. Στα ερείπια των ασσυριακών ανακτόρων διασώζονται ελάχιστα υπολείμματα τοιχογραφιών με διακοσμητικά σχέδια ή σκηνές με ανθρώπινες μορφές και ζώα, εμπνευσμένες κατευθείαν από τις ανάγλυφες παραστάσεις. Σπουδαιότατα τεκμήρια της ασσυριακής τέχνης είναι επίσης οι σφραγίδες. Χρησίμευαν για την υπογραφή επιστολών, συμβολαίων και άλλων εγγράφων, είχαν συνήθως κυλινδρικό σχήμα και κατασκευάζονταν από διάφορες πέτρες σκαλισμένες με το όνομα του ιδιοκτήτη, με θρησκευτικές σκηνές και αφιερώσεις στις θεότητες. To αποτύπωμα των γλυφών του κυλίνδρου επάνω σε μια πινακίδα από νωπή άργιλο αποτελούσε αποδεικτικό στοιχείο. Φυλαχτό των Ασσυρίων, οι οποίοι συνήθιζαν πολύ τα φυλαχτά του είδους (Ιρακινό μουσείο, Βαγδάτη). Τμήμα θαυμάσιου αναγλύφου από το ανάκτορο του Ασσουρμπανιμπάλ (Σαρδανάπαλου) στη Νινευή, την εποχή του οποίου η Ασσυρία είχε φτάσει στο αποκορύφωμα της δύναμής της. Άγαλμα του Ασσούρ Ναζιρπάλ Β’, του 9ου αι. π.Χ. (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο). Ασσυριακό κεφάλι ταύρου από χρυσό (Ιρακινό μουσείο, Βαγδάτη). Ανάγλυφο από το ανάκτορο της Χορσαμπάντ, αντιπροσωπευτικό δείγμα ασσυριακής τέχνης, το οποίο απεικονίζει μεταφορά ξυλείας με πλοία από τις ακτές της Φοινίκης και το ξεφόρτωμά τους (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι φωτ. Ciccione).